Psorijaza je česta, hronična zapaljenska bolest kože. Ona nastaje kada kod genetski predodređenih osoba deluju faktori spoljašnje sredine kao što su traume, infekcije, psihološki stres, neki lekovi, itd. Psorijaza se manifestuje na različite načine- kod nekih može da bude veoma blaga bolest, a kod nekih su zahvaćene velike površine kože, a nekada budu zahvaćeni čak i zglobovi.
Ko oboljeva od psorijaze?
Studije su pokazale da čak 2% stanovništva boluje od psorijaze. Psorijaza se može prvi put pojaviti u bilo kom starosnom dobu, od detinjstva do osme decenije života. Bolest se najčešće javlja od 20-30. godine života i od 50-60. godine života. Kod 3/4 pacijenata početak je pre 40. godine života, a kod čak 35-50% pacijenata bolest počinje pre 20. godine života.
Takođe, ukoliko roditelj i/ili brat/sestra imaju psorijazu to značajan je faktor rizika.
Koji sve faktori doprinose nastanku psorijaze?
- Osim genetskih faktora postoji još mnogo sredinskih faktora koji mogu da utiču na nastanak psorijaze. Postoji više desetina gena koji su povezani sa nastankom psorijaze. Naravno, neće sve osobe koje imaju neki od ovih gena razviti psorijazu, već psorijaza nastaje kada na ove gene deluju određeni faktori koji ‚‚okidaju” nastanak bolesti.
- Neki od faktora su infekcije. Dobro poznat uzročnik kod dece i omladine je Streptokokna upala grla. Infekcija HIV virusom je dobro poznat faktor udružen sa nastankom psorijaze i težim oblikom bolesti.
- Psihički stres je dobro poznat faktor. Kod mnogih pacijenata se psorijaza javi po prvi put u životu nakon većeg psihičkog stresa. Stres ne samo da može da pokrene nastanak psorijaze, već može da uzrokuje ozbiljna pogoršanja bolesti kod pacijenata koji već imaju psorijazu.
- Endokrinološki faktori kao što je nizak nivo kalcijuma u krvi može da provocira nastanak posebnih formi psorijaze.
- Iritacija i fizička trauma (pritisak, povrede, izloženost određenim materijama) takođe može da utiče na nastanak, kao i da pogorša već postojeću psorijazu. Povreda zgloba kod pacijenata koji imaju psorijazu može da dovede do nastanka zapaljenja zglobova takozvanog psorijaznog artritisa.
- Nekoliko lekova je povezano sa nastankom psorijaze, posebno litijum, interferon, b-blokatori i neki lekovi protiv malarije.
- Gojaznost, povećana konzumacija alkohola i pušenje utiču na pojavu psorijaze. Dokazano je da pušenje ima ulogu u nastanku psorijaze, dok povećanje telesne težine često prethodi razvoju psorijaze.
Kako izgleda psorijaza?
Kožne promene psorijaze mogu da variraju od malih pojedinačnih žarišta do zahvatanja gotovo cele kože. U većini slučajeva izgled psorijaznih promena je vrlo karakterističan. Psorijaza obično počinje u vidu crvenih pečata, jasno ograničenih od okoline koji su prekriveni suvim, beličastim naslagama. U retkim slučajevima promene mogu biti generalizovane u vidu upaljenog crvenila, tople koža, prekrivena sitnim ljuskama koji zahvata skoro celu površinu kože. Ovo stanje zahteva bolničko lečenje jer postoji realna opasnost po život.
Koje vrste psorijaze postoje?
Promene u vidu malih žutih gnojanica koji mogu biti isključivo na šakama i stopalima se naziva pustulozna psorijaza, a nekada, kada je bolest ograničena na dlanove i tabane naziva se palmoplantarna pustuloza. Postoje mesta gde se psorijaza najčešće javlja kao što su kolena i laktovi, a često se javlja u vlasištu, u predelu iza ušiju, u predelu prepona, ispod dojke, na penisu i u donjem delu leđa. Kod mlađih pacijenata imamo promene koje se zovu gutatna ili kapljičasta psorijaza u vidu tačkastih promena po koži koje se najčešće javljaju posle akutne infekcije.
Vlasište je jedno od najčešćih lokalizacija psorijaze. Pacijenti često misle da imaju tvrdokornu perut, a zapravo se radi o psorijaznim promenama u kosi. Iz poglavine promene često napreduju na lice, iza ušiju i ka zadnjem gornjem delu vrata. Ovo ponekad može biti jedini znak psorijaze na celom telu. Između 10 i 80% pacijenata sa psorijazom će imati zahvaćene nokte. Nokti mogu izgledati žuti ili beličasti, neprozračni, zadebljani i deformisani. Mogu se pojaviti nokatne promene pre pojave promena na koži (kao jedini klinički znak psorijaze), u isto vreme ili nakon kožnih promena.
Psorijazni artritis se javlja kod 5–30% pacijenata sa kožnom psorijazom. Pacijenti kod kojih psorijaza zahvata nokte nose veliki rizik od nastanka psorijaznog artritisa. U oko 10 do 15 % pacijenata, simptomi psorijaznog artritisa pojavljuju se pre zahvatanja kože. Rendgen šaka igra ključnu ulogu u dijagnostici. Rana dijagnoza psorijaznog artritisa je važna, jer napredovanje bolesti često dovodi do gubitka funkcije i nepovratnog razaranja zglobova.
Da li je psorijaza izlečiva?
Tok psorijaze je vrlo neprediv. Promene mogu da se pojave, a potom da nestani i da se nikada više ne pojave, ali mogu biti i stalno prisutne ili pak mogu periodično da se pojavljuju. Kod većine je hroničan tok sa povremenim povlačenjem bolesti. Zato je obavezno stalno praćenje i lečenje od strane dermatovenerologa.
Ko oboljeva od psorijaznog artritisa?
Psorijazni artritis se javlja čak kod trećine pacijenata sa psorijazom i ako pacijent sa psorijazom ima bolove u zglobovima, tetivama i kičmenom stubu neophodno je da se poseti reumatologa. Javlja se kod pacijenata koji imaju psorijazu u poglavini, na noktima, penisu i kod kojih je psorijaza veoma raširena.
Da li tačno da pacijenti sa psorijazom značajno češće oboljevaju od kardiovaskularnih bolesti?
U najčešće kardiovaskularne bolesti spadaju infakrt srca, moždani udar i oboljenja perifernih krvnih sudova. Sve ove bolesti su mnogo češće su kod pacijenata sa teškom psorijazom. Psorijaza je povezana sa trostruko povećanim rizikom od infarkta srca i smanjenjem očekivanog životnog veka za 3-4 godine. To je u velikoj meri posledica takozvanog metaboličkog sindroma. Metabolički sindrom podrazumeva skup poremećaja zdravlja gde spadaju gojaznost, povišen krvni pritisak, povišene masnoće u krvi, povišen šećer u krvi. Metabolički sindrom je vrlo čest kod paciejnata sa teškom psorijazom i dovodi do ubrzane ateroskleroze odnosno do taloženja masnih materija u zidovima krvnih sudova što izaziva njihovo začepljenje i na kraju dovodi do teških posledica kao što su infarkt i šlog.
Kakve je veza između psorijaze i gihta?
Pacijenti sa psorijazom često imaju povišene nivoe mokraćne kiseline u krvi. Mokraćna kiseline se tokom vremena taloži u zglobovima i pokreće zapaljenje zgloba odnosno giht. Muškarci sa psorijazom imaju dva puta veću verovatnoću da razviju giht. Žene sa psorijazom imaju 1,5 puta veći rizik da razviju giht. Muškarci i žene koji imaju i psorijazu i psorijazni artritis imaju pet puta veću verovatnoću da razviju giht.
Kako se leči psorijaza?
Način lečenja psorijaze zavisi od ozbiljnosti psorijaze i veličini zahvaćenog područja kože. Ako postoji zahvatanje zglobova to takođe veoma mnogo utiče na izbor terapije. Većinom se počinje sa blagim tretmanom, poput topikalnih krema nanetih na kožu, a zatim će se preći na jače tretmane ako je to potrebno. Lečenje može da bude lokalno-kada se različite kreme i masti nanose na kožu, sistemsko-kada se pacijnetima daju lekovi koji se piju ili primaju u obliku injekcije i fototerapija kada se primenju različite vrste ultraljubičastog svetla.
Koji su to lekovi za lokalno lečenje psorijaze?
Kortikosteroidi su postali su glavni oslonac u lečenju psorijaze. Oni su prva linija terapije za blagu do umerenu psorijazu (najčešće kad je zahvaćeno ispod 10% kože) i na mestima kao što su pregibi i genitalije, gde je koža dosta osetljiva i gde druga lokalna sredstva mogu izazvati iritaciju. Kortikosteroidi su dostupni u različitim oblicima, od masti, krema i losiona do gelova, pena, sprejeva i šampona. Lekovi u obliku masti generalno, imaju najveću efikasnost. Najmanje 80% pacijenata lečenih lokalnim kortikosteroidima ima povlačenje promena. Maksimalno poboljšanje se obično postiže u roku od 2 nedelje.
Kalcipotriol je derivat vitamina D koji zaustavlja prekomerno orožavanja kože. Zbog svoje terapeutske efikasnosti kalcipotriol i drugi derivati vitamina D3 postali su prva linija terapije za psorijazu i često se kombinuju sa lokalnim kortikosteroidima. Takođe zbog neželjenih reakcija postoji limit na površini kože koliko može da se aplikuje i zato je potrebno da se daje isključivo pod nadzorom specijaliste dermatovenerologije.
Cignolin (ditranol) – Pokazalo se da je efikasan u suzbijanju proizvodnje ćelija kože i ima malo nuspojava. Koristi se decenijama. Međutim, može da pecka i iritira kožu ako je prevelika koncentracija. Obično se koristi kao kratkotrajni tretman, pod nadzorom i u bolnici, za psorijazu koja pogađa udove ili trup, jer prlja sve sa čime dođe u kontakt, uključujući kožu, odeću itd. Ditranol se može koristiti u kombinaciji sa fototerapijom.
Katran – Ugljeni katran je gusto, teško ulje i verovatno je najstariji lek za psorijazu. Nije tačno poznato kako to funkcioniše, ali može smanjiti ljuskice, upalu i svrab.
Inhibitori kalcineurina, poput takrolimusa i pimekrolimusa, su masti ili kreme koje smanjuju aktivnost imunološkog sistema i pomažu u smanjenju upale. Ponekad se koriste za lečenje psorijaze koja utiče na osetljiva područja, poput vlasišta, genitalija i nabora na koži, ako steroidne kreme nisu efikasne.
Tazaroten je derivat vitamina A koji se u koži pretvara u svoju aktivnu formu, tazarotensku kiselinu. Deluje tako što reguliše gensku ekspresiju kožnog tkiva i diferencijaciju kožnih ćelija. Koristi se za lečenje lakih do srednjih formi psorijaze kada nema više od 10 odsto zahvaćene kože. Moguće su iritacije kože i upale psorijatičnih plakova. Ne sme se kombinovati sa fototerapijom.
Kako se izvodi fototerapija?
Koža se izlaže određenim vrstama ultraljubičastog svetla. Fototerapija koristi prirodno i veštačko svetlo za lečenje psorijaze. Terapija veštačkim svetlom se može davati u bolnicama i nekim specijalizovanim centrima pod nadzorom dermatologa. Postoje dva tipa fototerapije UVB i PUVA.
-
- UVB fototerapija koristi talasnu dužinu svetlosti nevidljivu za ljudske oči. Svetlost usporava proizvodnju ćelija kože i efikasan je tretman za neke vrste psorijaze koje nisu reagovale na lokalne tretmane.
- PUVA – Za ovaj tretman prvo ćete dobiti tabletu koja sadrži jedinjenja koja se zovu psoraleni ili se psoralen može naneti direktno na kožu. Ovo čini vašu kožu osetljivijom na svetlost. Vaša koža je tada izložena talasnoj dužini svetlosti koja se naziva ultraljubičasto A zračenje (UVA). Ova svetlost prodire u vašu kožu dublje od ultraljubičastog B svetla. Ovaj tretman se može koristiti ako imate tešku psorijazu koja nije reagovala na druge vidove tretmana.
Koji su to lekovi koji se koriste za sistemsku primenu?
Sistemska terapija se sprovodi kod onih pacijenata kod kojih lokalna terapija nije bila efikasna. Sistemska terapija uvek mora da se sprovodi pod kontrolom specijaliste. Postoje 2 glavne vrste sistemskog tretmana, nazvane nebiološki (obično se daju u obliku tableta ili kapsula) i biološki (obično se daju kao injekcije).
Nebiološki lekovi
- Metotreksat može pomoći u kontroli psorijaze usporavanjem proizvodnje ćelija kože i smanjivanjem upale.
- Acitretin je sintetički analog vitamina A. Acitretin dovodi do normalizacije kožnih ćelija i njihovog rasta. Koristi se za lečenje teške psorijaze koja nije imala odgovor na druge nebiološke sistemske tretmane.
- Ciklosporin je lek koji potiskuje imunološki sistem (imunosupresiv). Prvobitno se koristio za sprečavanje odbacivanja transplantata, ali se pokazao efikasnim u lečenju svih vrsta psorijaze.
Biološki lekovi i biološka terapija za psorijazu
Biološka terapija je najnoviji vid terapije protiv psorijaze koja se primenjuje u formi injekcija po raznim protokolima i šemama. Biološke terapije su indikovane za pacijente sa umerenom do teškom psorijazom i/ili psorijatičnim artritisom. Nekoliko smernica ograničava njihovu upotrebu na pacijente sa visokim potrebama kod kojih su svi drugi postojeći tretmani kontraindikovani ili su doveli do nedovoljnog poboljšanja. Biološki lekovi su najčešće antitela koja vezuju citokine. Citokini su supstance koje održavaju zapaljenje i utiču na imunski sistem. Blokiranjem citokina dolazi do smirivanja bolesti. Postoje više različitih bioloških lekova koji se koriste za lečenje psorijaze, a mnogi lekovi se nalaze u razvoju. Biološki lekovi se daju kod najtežih formi psorijaze. U Srbiji su trenutno dostupna 3 biološka leka za lečenje psorijaze: Adalimumab (Humira), Sekukinumab (Cosentyx), Ustekinumab (Stelara).
Kako se zapravo leči psorijaza?
Blaži i srednji slučajevi psorijaze, kakva je većina slučajeva, se leče lokalnom terapijom, prvenstveno kortikosteroidima i analozima vitamina D. Najčešća i prva linija opštih terapija je fototerapija, opet, često zajedno sa lokalnom terapijom. Srednje i teške forme se leče najčešće primenom lekova. Pacijenti koji ne reaguju na sve navedene terapije mogu biti kandidati za biološku terapiju.
Kako se pravilno koriste lokalni lekovi?
Pravilno korišćenje zavisi od leka, pacijenta i lokalizacije. Masti se najčešće koriste za psorijazu i obliku plakova, dok se za poglavinu koriste losioni. U predelima pregiba gde je tanja koža koriste se lekovi koji ne izazivajuiritaciju. Učestalost primene lokalne terapije zavisi od kliničke slike i mora biti određena od strane dermatologa. Kod kortikosteroida, nezavisno od šeme, mora da postoji prekid i pauza u terapiji da bi se “odmorila koža” i da se ne bi izgubila efikasnost.
Kako mogu sebi da pomognem ako imam psorijazu?
Pacijenti mogu sebi dodatno da pomognu na više načina.
- Pokazano je da mediteranska ishrana, unos veće količine povrća i voća, smanjenje industrijski prerađene hrane može da utiče povoljno na tok bolesti.
- Redovno vežbanje i prestanak pušenja smanjuju rizik od infarkta i šloga koji su češći kod pacijenata koji imaju psorijazu.
- Primena lekova na način kako je propisano, odgovarajuća nega kože i redovne posete dermatologu mogu značajno da utiču na tok bolesti.
- More i umereno sunčanje, sve sa pravilnim zaštitom kremama protiv sunca u normalnom vremenu (pre 11h i posle 17h) može biti od značajne pomoći pacijentima koji boluju od psorijaze. Sunčeva svetlost je glavni razlog zašto se simptomi psorijaze poboljšavaju tokom leta (kao gore navedena fototerapija). Pametnim sunčanjem možete iskoristiti sve prednosti. Plivanjem, posebno u slanoj vodi, uklanja se mrtva koža i poboljšava izgled psorijaznih promena. Vekovima su ljudi sa psorijazom i kožnim oboljenjima putovali i kupali u Mrtvom moru.
Psorijaza- dodatna pitanja
Za sva dodatna pitanja, naš stručni tim vam je uvek na raspolaganju. Zakažite dermatološki pregled, kontaktirajte nas putem broja telefona 064/237-0707 ili nam pišite na mail imedic.rs@gmail.com.
